Giải mã Hội chứng Pica: Nguy cơ sức khỏe tiềm ẩn từ cơn thèm ăn kỳ lạ

Tìm hiểu về Hội chứng Pica (Pica Syndrome) - rối loạn ăn uống có thể dẫn đến những biến chứng nghiêm trọng. Bài viết cung cấp thông tin chi tiết về nguyên nhân, triệu chứng và phương pháp chẩn đoán, điều trị, giúp phụ huynh và giáo viên nhận diện và phòng ngừa hiệu quả.

{ Giải mã Hội chứng pica (Pica Syndrome): Khi cơn thèm ăn “kỳ lạ” trở thành mối nguy sức khỏe ít ai ngờ tới }

Giới thiệu

Ở độ tuổi mầm non, trẻ có xu hướng nếm thử mọi thứ quanh mình, từ viên sỏi bé xíu trên đường đến cọng cỏ ẩm ướt sau mưa. Hành vi này, về bản chất, là giai đoạn phát triển giác quan. Tuy nhiên, nếu việc ăn những vật không phải thực phẩm kéo dài, lặp đi lặp lại và thậm chí gia tăng cường độ, rất có thể trẻ (hoặc cả người lớn) đang đối mặt với Hội chứng pica (Pica Syndrome). Đây là một rối loạn ăn uống nguy hiểm nhưng vẫn bị xem nhẹ, dẫn tới những biến chứng nghiêm trọng về tiêu hóa, nhiễm độc kim loại nặng, suy dinh dưỡng, thậm chí tử vong nếu không được phát hiện kịp thời.

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ khái niệm, nguyên nhân, triệu chứng, phương pháp chẩn đoán và điều trị. Đồng thời, chúng tôi cung cấp các lời khuyên thực tiễn để phụ huynh, giáo viên và nhân viên y tế có thể chủ động phòng ngừa cũng như can thiệp hiệu quả khi nghi ngờ con trẻ mắc pica.

Hội chứng pica: Định nghĩa khoa học và phạm vi ảnh hưởng

Hội chứng pica (Pica Syndrome) là rối loạn ăn uống được định nghĩa bởi:

• Cơn thèm ăn và ăn lặp đi lặp lại các chất không phải thực phẩm, không có giá trị dinh dưỡng (đất, đá, tóc, giấy, kim loại, phấn, bột giặt, phân…).
• Hành vi này kéo dài tối thiểu một tháng, xuất hiện ở độ tuổi hoặc bối cảnh văn hóa mà việc ăn vật phi thực phẩm không còn được coi là khám phá tự nhiên.
• Lượng tiêu thụ đủ lớn để tiềm ẩn nguy cơ sức khỏe, gây rối loạn sinh hoạt hoặc ảnh hưởng chức năng xã hội.
• Không giải thích được bằng một bệnh lý thể chất đơn thuần (ví dụ: thiếu men lactase gây ăn bột tẩy rửa để giảm đau bụng chỉ là giả thiết, chưa đủ bằng chứng).

Hội chứng pica thường thấy nhất ở:

• Trẻ từ 2–6 tuổi.
• Người mang thai.
• Người rối loạn phát triển trí tuệ, rối loạn phổ tự kỷ (ASD), rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD), tâm thần phân liệt.
• Cá nhân sống trong hoàn cảnh nghèo khó, bị bỏ bê, lạm dụng hoặc chấn thương tâm lý.

>>> Xem thêm: Rối Loạn Phân Liệt Cảm Xúc: Hiểu Biết Sâu Sắc Về Căn Bệnh Hai Mặt

Nguyên nhân đa chiều: sinh học – tâm lý – xã hội

Đến nay, y văn chưa xác định duy nhất một “thủ phạm” gây pica. Rối loạn này xuất phát từ tác động cộng hưởng của các yếu tố:

1. Thiếu hụt vi chất
   • Thiếu sắt: dẫn đến thiếu máu, làm cơ thể thèm đất, đá, băng để “giải tỏa” cảm giác mệt mỏi, chóng mặt.
   • Thiếu kẽm, canxi: khiến vị giác và khứu giác thay đổi, kích thích nhu cầu “nếm” các chất lạ.
   • Rối loạn hấp thụ vitamin (vitamin C, D) cũng góp phần thúc đẩy pica.
2. Yếu tố tâm lý và phát triển thần kinh
   • Rối loạn phổ tự kỷ: trẻ khó phân biệt đâu là thức ăn, đâu là đồ vật; hành vi thích cảm giác nhai nuốt lặp lại giúp trẻ tự điều chỉnh cảm giác (self-regulation).
   • Rối loạn ám ảnh cưỡng chế: ám ảnh về việc phải ăn một chất nào đó mới thấy an yên.
   • Stress, sang chấn, lạm dụng: ăn vật phi thực phẩm như cơ chế đối phó (coping mechanism).
3. Nhân tố môi trường – văn hóa
   • Một số cộng đồng tin đất sét hoặc bột than củi giúp giải độc thai kỳ, kéo dài thành thói quen nguy hiểm.
   • Nghèo đói, thiếu nguồn thực phẩm an toàn khiến người dân tìm tới đồ “ăn được” rẻ tiền, kỳ lạ.
4. Cơ chế sinh học chưa giải mã
   • Lý thuyết “đối trọng khoáng chất” cho rằng cơ thể vô thức tìm kiếm khoáng chất “tương tự” khi thiếu hụt, ví dụ ăn đá lạnh khi thiếu sắt.
   • Giả thuyết “giảm độc tố”: thai phụ ăn đất sét để kết dính vi khuẩn gây bệnh đường ruột, nhưng vô tình nạp kim loại nặng.

>>> Xem thêm: Nhận Diện Dấu Hiệu Stress Học Đường: Áp Lực Nguy Hiểm và Giải Pháp Cần Thiết

Triệu chứng và dấu hiệu cảnh báo sớm

Triệu chứng chính

• Ăn các vật/ chất không có giá trị dinh dưỡng, kéo dài trên 1 tháng.
• Không phải là phong tục hoặc chuẩn mực phát triển (ví dụ trẻ 18 tháng ngậm đồ vật vẫn bình thường).
• Tăng tần suất, khó kiềm chế, ăn lén lút khi người lớn giám sát.

Biểu hiện liên quan

• Triệu chứng thiếu máu: mệt mỏi, xanh xao, khó thở, móng tay lõm.
• Đau bụng mạn tính, táo bón, tiêu chảy bất thường.
• Nhiễm trùng giun sán tái diễn, răng miệng mòn men, viêm lợi.
• Sút cân hoặc tăng cân không giải thích, thèm ăn bất ngờ nhưng BMI vẫn thấp.

Cảnh báo ở từng nhóm tuổi

• Trẻ nhỏ (2–6 tuổi): thường thích nuốt đất vườn, sỏi, sơn tường, tóc, nhựa. Nếu trẻ chậm phát triển ngôn ngữ, phụ huynh dễ bỏ sót do “con nghịch”.
• Thanh thiếu niên: ăn giấy, bút chì, cục tẩy trong lớp, giấu thói quen bằng cách đi vệ sinh lâu, hay ngậm miệng nhai lén.
• Mang thai: thèm đất sét, than, phấn. Nếu kéo dài, mẹ bầu dễ bị thiếu máu nặng, sinh non.

>>> Xem thêm: Khám Phá Rối Loạn Ngôn Ngữ: Nhận Diện, Can Thiệp, và Hỗ Trợ Trẻ một Cách Hiệu Quả

Biến chứng sức khỏe tiềm ẩn

• Ngộ độc chì: ăn sơn, đất nhiễm kim loại nặng gây tổn thương não, giảm chỉ số IQ, co giật.
• Tắc ruột, thủng ruột: nuốt tóc, kim loại, nhựa cứng tích tụ thành búi trichobezoar.
• Nhiễm trùng ký sinh trùng: giun móc, giun đũa do ăn đất nhiễm trứng giun.
• Tổn thương răng, viêm nướu, mòn men.
• Thiếu hụt dinh dưỡng trầm trọng dẫn đến chậm phát triển thể chất và trí tuệ.

Đối tượng nguy cơ cao và tỷ lệ lưu hành

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO):

• Tỷ lệ pica toàn cầu dao động 4–26% ở trẻ em phát triển bình thường.
• Có thể lên đến 60% ở trẻ rối loạn phổ tự kỷ kèm chậm trí tuệ nặng.
• Ở thai phụ, 14–28% báo cáo hành vi ăn đất sét, than, bột bắp sống.

Quy trình chẩn đoán: từ phòng khám đến xét nghiệm chuyên sâu

1. Đánh giá lâm sàng
   • Hỏi bệnh sử chi tiết: chất ăn, tần suất, bối cảnh, yếu tố kích hoạt.
   • Khám toàn thân: da, niêm mạc xanh nhợt, răng miệng mòn men, nứt nẻ.
   • Khám tâm thần: đánh giá khả năng nhận thức, rối loạn đồng mắc (OCD, ASD).
2. Cận lâm sàng
   • Công thức máu: phát hiện thiếu máu thiếu sắt, viêm.
   • Định lượng sắt huyết thanh, ferritin, kẽm, canxi.
   • Chụp X-quang bụng: sỏi phân, dị vật kim loại.
   • Siêu âm, CT scan nếu nghi tắc ruột.
   • Xét nghiệm chì máu, thủy ngân, arsen (nếu ăn sơn, pin).
3. Tiêu chí chẩn đoán DSM-5

   Rối loạn ăn những chất phi thực phẩm kéo dài ≥1 tháng, không phù hợp mức phát triển, không thuộc nghi thức văn hóa, gây hậu quả y khoa hoặc xã hội.

>>> Xem thêm: Phản ứng căng thẳng cấp tính (ASD): Hành trình 30 ngày quyết định sức khỏe tinh thần hậu sang chấn

Chiến lược điều trị toàn diện

Điều trị hội chứng pica (Pica Syndrome) đòi hỏi cách tiếp cận đa ngành kết hợp:

1. Can thiệp y khoa
   • Bổ sung vi chất: sắt, kẽm, canxi, vitamin D liều điều trị.
   • Điều trị biến chứng: phẫu thuật lấy dị vật, truyền máu thiếu máu nặng.
2. Trị liệu hành vi
   • Applied Behavior Analysis (ABA): xác định yếu tố kích hoạt, củng cố hành vi ăn đúng bằng thưởng.
   • Phương pháp “chia nhỏ – thay thế”: cho trẻ đồ ngậm an toàn (ống hút silicone) và khen ngợi khi không ăn đất.
   • Hệ thống token: tích điểm thưởng đổi quà khi trẻ duy trì 24–48 giờ “không pica”.
3. Tâm lý trị liệu
   • Liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT) cho người lớn có OCD, lo âu.
   • Liệu pháp chơi (play therapy) cho trẻ, giúp giảm căng thẳng, tăng kỹ năng giao tiếp.
4. Giáo dục gia đình – người chăm sóc
   • Dọn sạch môi trường (sơn không chì, khóa chất tẩy rửa).
   • Lịch theo dõi hành vi ăn vật lạ, thời gian, địa điểm, cảm xúc đi kèm.
   • Tham gia nhóm hỗ trợ phụ huynh có con tự kỷ để chia sẻ kinh nghiệm.
5. Phối hợp trường học
   • Thầy cô nắm được kế hoạch can thiệp, nhắc nhở nhẹ nhàng khi trẻ có dấu hiệu tìm đồ ăn lạ.
   • Thiết kế bài học cảm giác (sensory diet) giúp trẻ thỏa mãn nhu cầu xúc giác an toàn như nhai kẹo cao su không đường, đồ chơi bóp tay.
6. Dinh dưỡng chuyên biệt
   • Bổ sung protein chất lượng cao, đa dạng thực phẩm giàu sắt (thịt đỏ, trứng, đậu), kẽm (hàu, ngũ cốc nguyên cám).
   • Tăng chất xơ hòa tan để cải thiện đường ruột, giảm táo bón khiến trẻ tìm đất ăn.

>>> Xem thêm: 5 Bí Quyết Tăng Cường Sức Khỏe Tinh Thần và Vượt Qua Áp Lực Hàng Ngày

Phòng ngừa: chủ động hơn là chạy chữa

• Khám sức khỏe định kỳ, xét nghiệm vi chất trước và trong thai kỳ.
• Giáo dục trẻ từ nhỏ về đồ ăn an toàn và đồ vật nguy hiểm bằng hình ảnh trực quan.
• Giảm tiếp xúc với nguồn nguy hiểm: khóa tủ dụng cụ, thuốc men, hóa chất.
• Hỗ trợ tâm lý cho trẻ bị bắt nạt, căng thẳng; xây dựng thói quen vận động giúp giải phóng năng lượng dư thừa.

>>> Xem thêm: Khi Nào Cần Tư Vấn Tâm Lý Cho Người Trẻ? 10 Tín Hiệu Đỏ Không Thể Bỏ Qua

Câu chuyện thực tế: hồi chuông cảnh tỉnh

Bé Hải Anh, 5 tuổi, quê Quảng Bình, nhập viện với đau bụng 3 ngày, nôn ói liên tục. Phim X-quang cho thấy hàng loạt viên sỏi nhỏ ứ đọng ruột non. Bác sĩ phẫu thuật lấy ra gần 200g sỏi. Khai thác bệnh sử mới biết bé thường đào đất chơi rồi… ăn sỏi vì “ngon như kẹo”. Gia đình bận làm nương, bé ở nhà một mình. Sau ca mổ, bé được chẩn đoán pica, thiếu máu thiếu sắt. Nhờ trị liệu hành vi tại bệnh viện kết hợp bổ sung sắt, sau 6 tháng bé giảm hoàn toàn hành vi này. Câu chuyện cho thấy phát hiện sớm và can thiệp tích cực giúp cứu trẻ khỏi biến chứng nguy hiểm.

Những câu hỏi thường gặp

Pica có tự hết không?

Một số trường hợp nhẹ ở trẻ nhỏ sẽ giảm khi trẻ lớn. Tuy nhiên, nếu nguyên nhân do thiếu sắt hoặc rối loạn phát triển, rối loạn có thể kéo dài tới tuổi thành niên nếu không điều trị.

Pica có phải do trẻ nghịch ngợm?

Không. Đây là rối loạn hành vi ăn uống, cần đánh giá y khoa. Trừng phạt có thể làm trẻ bí mật ăn hơn, tăng nguy cơ ngộ độc.

Người lớn mắc pica có hiếm không?

Không hiếm ở thai phụ, bệnh nhân tâm thần phân liệt, tù nhân hoặc người nghiện ma túy. Sự xấu hổ khiến họ ít thừa nhận, dẫn tới thống kê thấp hơn thực tế.

Khi nào cần đưa con đi khám?

Ngay khi cha mẹ chứng kiến con liên tục ăn chất không phải thức ăn trong 2 tuần, kèm khó chịu tiêu hóa, thiếu máu, sút cân, nên tới chuyên khoa Nhi hoặc Tâm thần Nhi.

Vai trò của bác sĩ gia đình là gì?

Sàng lọc nguy cơ pica trong mỗi lần khám tổng quát, đặc biệt ở trẻ tự kỷ, thai phụ, người suy dinh dưỡng. Hướng dẫn xét nghiệm vi chất, chuyển tuyến tâm lý khi cần.

Khép lại: Chủ động kiến tạo “lá chắn” dinh dưỡng và tâm lý cho trẻ

Hội chứng pica (Pica Syndrome) không chỉ là “thói quen xấu” hay “trò nghịch dại”, mà là rối loạn phức tạp kết hợp thiếu hụt dinh dưỡng, vấn đề tâm thần và yếu tố môi trường. Việc thờ ơ hoặc đổ lỗi đạo đức khiến người mắc đứng trước nguy cơ ngộ độc kim loại nặng, tắc ruột, suy dinh dưỡng kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển trí tuệ và thể chất. Điều quan trọng nhất mà phụ huynh có thể làm là duy trì thói quen khám sức khỏe định kỳ, lắng nghe con trẻ, giữ môi trường an toàn và tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên sâu từ các chuyên gia. Nếu chúng ta chủ động nhận diện dấu hiệu, chữa trị sớm và kết hợp đa ngành, pica hoàn toàn có thể kiểm soát, trả lại cho trẻ một tuổi thơ khỏe mạnh, cho người lớn một cuộc sống bình thường, tự tin.

>>> Xem thêm:  Mở khóa hạnh phúc gia đình: Thiết lập ranh giới yêu thương

Nếu bạn muốn con phát triển toàn diện, có sức khỏe tinh thần vững vàng và thành thạo kỹ năng sống, việc tự tìm hiểu là chưa đủ. Bạn cần một chương trình đào tạo bài bản. Các khóa học MELIS chính là giải pháp toàn diện đó. Bấm vào đây để đăng ký ngay và nhận được sự hỗ trợ chuyên sâu, giúp con bạn xây dựng nền tảng tâm lý và kỹ năng vững chắc cho tương lai!

---